Flora Gór Sowich nie jest szczególnie bogata, co ma bezpośredni związek z wielowiekowym wyrębem lasów i pozyskiwaniem drewna m.in. na potrzeby licznych w okolicy kopalń, hut i zakładów włókienniczych. Sadzone później szybko rosnące gatunki świerka stworzyły na większości obszarów monokulturę leśną. Świerk zajmuje 70 % powierzchni tych gór, buk zaledwie 20 %. Znaczna część lasów położona jest w piętrze regla dolnego i jedynie wierzchołkowe partie Wielkiej Sowy uznaje się za regiel górny. Niewielka część należy do piętra pogórza, sięgającego tutaj wysokości ok. 600 metrów. Pierwotnie regiel dolny składał się w przeważającej części z gatunków liściastych, wśród których dominowały buk i jawor, i zaledwie małą część stanowiły gatunki iglaste, z jodłą na czele. Dziś drzewostan zbliżony do pierwotnego spotyka się jedynie w kilku miejscach.
Znacznie bogatsze pod względem gatunkowym jest runo leśne. Ich skład zależny jest od rodzaju lasu, w którym rośnie, ale najczęściej spotykane rośliny to czosnek niedźwiedzi, czarna jagoda, pierwiosnki i gatunki typowe dla sudeckich lasów. Towarzyszą im dość rzadkie i objęte ochroną lilia złotogłów, wawrzynek wilczełyko, pokrzyk wilcza jagoda, kukułka plamista z pięknym kwiatostanem, kukułka Fuchsa oraz podkolan biały i obsypująca się późną wiosną zielono-czerwonymi kwiatkami listera jajowata (cztery ostatnie gatunki zaliczane są do rodziny storczykowatych). Mało znaną ciekawostką są w Górach Sowich torfowiska typu wysokiego, występujące np. powyżej schroniska „Sowa”, poniżej Przełęczy Jugowskiej i w okolicy Jugowa. Na przełomie XIX i XX wieku, na północno-zachodnim stoku Wielkiej Sowy posadzona została kosodrzewina, która przetrwała do naszych czasów, miejscami już tylko w postaci uschniętych konarów.
Najbardziej charakterystycznym przedstawicielem fauny Gór Sowich jest muflon, którego populacja w tym regionie jest największa w całych Sudetach. Są to zwierzęta sprowadzone tutaj na początku XX wieku przez właściciela północnej części Gór Sowich, hrabiego Sandretzkiego. Małe stadko, jakie wtedy wypuszczono, rozrosło się przez ten czas do całkiem sporej populacji. W okresie zimowym można spotkać stada składające się nawet z 50 sztuk, w pozostałych częściach roku są one znacznie mniejsze, niemniej jednak spotkać je można całkiem często. Populacja sowiogórskich muflonów jest dzisiaj szacowana na ponad 600 sztuk. Spośród innych gatunków ssaków warto wymienić nietoperze, których naliczono w sumie 13 gatunków, co jest liczbą dużą, zważywszy na fakt, że w Polsce znane są w sumie zaledwie 22 gatunki. Awifauna charakteryzuje się dużą różnorodnością, a najciekawszymi jej przedstawicielami są derkacze, grubodzioby, świergotki drzewne (wbrew nazwie budujące swe gniazda w wygrzebanym w ziemi dołku), strzyżyki, kruki, orzechówki, bocian czarny, kobuz i jastrząb. Mało jest tutaj sów, choć nazwa gór sugeruje co innego - występuje sowa włochata i sóweczka, a nocą usłyszeć można puchacza, największego w naszym kraju przedstawiciela rzędu sów.
W 1928 roku powołana do życia została Straż Górska, mająca za zadanie egzekwowanie zakazów, jakie spotykali w górach ówcześni turyści, przede wszystkim związanych z ochroną przyrody i dbaniem o infrastrukturę turystyczną. Na początku XX wieku zaczęły się pojawiać pojedyncze pomniki przyrody, dzisiaj ich liczba sięga 60-ciu. W 1991 roku utworzony został na obszarze 8140 ha Park Krajobrazowy Gór Sowich, obejmujący swym zasięgiem środkową, najwyższą część pasma z Wielką Sową i Kalenicą. Na terenie Parku znajduje się rezerwat „Bukowa Kalenica”, w którym chroniony jest drzewostan z przewagą buków. Ochroną rezerwatową objęta jest również Góra Choina, na której położony jest zamek Grodno. Tutaj chroniony jest starodrzew z ciekawymi okazami dębów, buków, lip, jaworów, wiązów i jesionów.
Rezerwat Bukowa Kalenica
Tekst: Serwis Turystyczny www.naszesudety.pl